Sự lẫn lộn giữa nhà nước
và quốc gia, do cách chuyển ngữ état, hay state, thành quốc gia đă khiến nhiều
tác giả bối rối trước cụm từ état-nation (hay nation-state). Bối rối là v́ état
đă dịch là quốc gia nếu nation cũng là quốc gia th́ không lẽ cụm từ nation-
state là quốc gia - quốc gia hay sao? Đề tháo gỡ bối rối này, các vị dịch nation
là dân tộc, như vậy cụm từ nation-stale sẽ là quốc gia dân tộc. Thế là xong? Nhưng
thực ra đây chỉ là tránh ngă xe đạp để rồi bị rớt máy bay v́ cụm từ quốc gia dân
tộc hoàn toàn chẳng có một liên hệ nào với nation-state. Nếu nh́n vào nội dung
và t́m cách diễn tả nội dung thay v́ chỉ t́m cách giải quyết vấn đề thuật ngữ
chúng ta sẽ thoải mái hơn nhiều.
Nation- state (état-nation) có nghĩa ǵ? Đây là một cụm từ chỉ mới xuất hiện
trong ngôn ngữ chính trị gần đây mà thôi, từ khi khuynh hướng toàn cầu hóa xuất
hiện đ̣i xét lại quyền hạn của các nhà nước để đi đến một thế giới đồng điều
hơn, với một luật pháp quốc tế và trong đó một số quyền hành của các nhà nước được
chuyển giao cho các định chế cao hơn, hoặc quốc tế như Liên Hiệp Quốc, hoặc khu
vực kiểu Liên Hiệp Châu Âu. Trong chiều sâu đây là một sự xét lại khái niệm quốc
gia với nhận định rằng quốc gia không phải là đơn vị cao nhất đối với một con người,
mà phải được đặt dưới một số định chế quốc tế. Khuynh hướng này gặp phản ứng của
một số quốc gia muốn giữ tối đa bản thể và quyền tự quyết. Cụm từ nation-state,
hay état-nation, trong đó state, hay état, là danh từ và nation đóng vai tṛ
tính từ, xuất hiện để chỉ các nhà nước muốn giữ nguyên ư nghĩa quốc gia của ḿnh.
Nói một cách khác, đó là những nhà nước độc lập, nhưng nhà nước giữ tối đa chủ
quyền. Như vậy dịch cụm từ nation-state, hay Etat-nation, không có ǵ khó. Ta có
thể dịch là nhà nước độc lập, nhà nước tự chủ, nhà nước toàn quyền, hoặc nhà nước
- quốc gia, ba cụm từ này hoàn toàn đồng nghĩa. Nhưng dứt khoát không phải là
quốc gia dân tộc. Nhưng nhà nước đầu tiên ra đời đă là những nhà nước-quốc gia.
Nhưng từ nửa sau thế kỷ 19 trở đi đă bùng ra một cuộc tranh căi sôi nỗi về các ư
niệm quốc gia và nhà nước. Karl Marx tỏ ra đặc biệt tích cực trong cuộc tranh
luận này. Một trong những sai lầm cơ bản của chủ nghĩa cộng sản là đă không đánh
giá đúng vai tṛ của các nhà nước-quốc gia. Sự tập trung quyền lực trên toàn thế
giới không những là điều không thể thực hiện được mà c̣n là điều không nên thực
hiện v́ nặng nề và trói buộc. Ngay cả những nước lớn cũng c̣n phải tản quyền
thành nhưng địa phương tự quản với một chính quyền trung ương làm công tác điều
hợp. Thế giới đại đồng trong lương lai sẽ là thế giới của sự phối hợp giữa những
quốc gia chung sống và hợp tác với nhau, cùng chia sẻ với nhau một số giá trị
phổ cập và cùng chấp nhận một số qui ước chung chứ không phải thế giới trong đó
các quốc gia bị xóa bỏ. Sự ra đời của những nhà nước- quốc gia thay thế cho
những nhà nước quân chủ đă là là một biến cố trọng đại thúc đẫy tiến bộ. Các nhà
nước-quốc gia đầu tiên đă h́nh thành tại phương Tây và đă đem lại cho các dân
tộc phương Tây một sức mạnh hơn hẳn.
ư niệm quốc gia, như một thực thể của chúng thay v́ của một người hay một nhóm
người, đă động viên được sinh lực và sáng kiến của mọi người và đă khai sinh ra
tổ chức nhà nước hiện đại. Khi đi chinh phục thế giới vào thế kỷ 18 và 19, sức
mạnh chính của người phương Tây không phải là vũ khí và kỹ thuật hiện đại mà là
tổ chức nhà nước hiện đại phục vụ cho một quốc gia được quan niệm như là không
gian liên đới của một tập thể người có nhiều điểm chung và cùng xây dựng một tương
lai chung. Quan niệm này khiến quốc gia vừa có ích vừa cần thiết, nó cũng đem
lại cho nhà nước sự chính đáng và, do đó, sức mạnh.
Một chú thích. Cũng như tất cả mọi ư niệm mới, ư niệm quốc gia đă không tránh
khỏi những tật bệnh trong quá tŕnh h́nh thành và trưởng thành; mà tật bệnh độc
hại nhất là chủ nghĩa quốc gia (nationalisme), coi quốc gia như là cứu cánh duy
nhất và không gian trách nhiệm duy nhất. Chủ nghĩa quốc gia đồng hóa sự thù ghét
các dân tộc khác với sự quí mến dân tộc ḿnh. Nó lẫn lộn tinh thần bài ngoại với
ḷng yêu nước, nó là một quan niệm hẹp hồi về dân tộc. Nhưng tật bệnh này ngày
càng được nhận diện và điều trị, và một khi đă được điều trị xong, ư niệm quốc
gia sẽ lấy lại được ư nghĩa thực sự của nó, sẽ đẹp hơn, mạnh hơn chứ không yếu
đi.
|