Trên những khái niệm
rất cơ bản về chính trị hầu như chúng ta không có cùng một ngôn ngữ. Thảo luận
chính trị là điều khá mới đối với người Việt, nếu thêm vào đó chúng ta lại không
đồng ư trên những khái niệm như quốc gia, dân tộc, nhà nước, v.v... th́ cuộc
thảo luận lại càng khó khăn. Điều này thực ra không đáng ngạc nhiên lắm v́ ít nhất
hai ly do.
Lư do đầu tiên là do chính sự phức tạp của những khái niệm chính trị cơ bản, đó
là những phát minh rất phức tạp của trí tuệ mà cho tới nay vẫn chưa có đồng
thuận dứt khoát.
Lư do thứ hai là do cách tiếp cận của người Việt nam (đúng ra là của người Trung
Hoa mà người Việt bắt chước) đối với các khái niệm chính trị đến từ phương Tây.
Cách tiếp cận này là lấy một từ ngữ được coi là tương đương của ngôn ngữ Trung
Hoa để dịch một từ ngữ của phương Tây, trong khi những từ ngữ tương đương đó có
thể chẳng tương đương chút nào v́ chứa đựng hai khái niệm khác nhau, có khi c̣n
ngược hẳn với nhau. Cách tiếp cận này đưa đến ngộ nhận cả trong các cuộc thảo
luận lẫn trong cách suy nghĩ.
Một vài thí dụ:
Càng ngày tôi càng được đọc nhiều bài của các vị rất uyên thâm, trong đó từ ngữ
dân tộc được kèm theo trong ngoặc đơn chữ nation. Các vị này muốn nhấn mạnh dân
tộc có nghĩa là nation trong tiếng Pháp và tiếng Anh. Khi viết dân tộc (nation),
chắc chắn tác giả rất tin tưởng về sự hiểu biết của ḿnh và sợ người đọc không
hiểu. Tuy nhiên cũng những vị này, có khi trong cùng một bài, lại dịch peuple,
hay people, cũng là dân tộc, trong khi trong tiếng Pháp peuple và nation là hai
khái niệm khác nhau. Tôi cũng đă từng gặp nhiều vị dịch từ kép nation-state (hay
état-nation) là quốc gia dân tộc. Tôi tưởng tượng ra sự bối rối của những độc
giả có đôi chút kiến thức chính trị. Cụm từ quốc gia dân tộc trong tiếng Việt từ
trước đến nay vẫn chỉ là cách viết tắt của quốc gia và dân tộc. Tranh đấu v́
quốc gia dân tộc có nghĩa là tranh đấu cho quốc gia và dân tộc. Mỗi ngôn ngữ có
những đặc tính riêng, một trong những đặc tính của tiếng Việt là hay tiết kiệm
chữ và. Chúng ta hay nói anh em họ hàng thay v́ anh em và họ hàng. Tinh thần
quốc gia dân tộc có nghĩa là tinh thần quốc gia và dân tộc. Từ kép nation-state
(hay état-nation) có một ư nghĩa hoàn toàn khác. Chúng ta sẽ c̣n trở lại trong
đoạn sau. Ngộ nghĩnh hơn nữa, nhiều vị c̣n chiết tự những danh từ chính trị theo
chữ Hán. Chẳng hạn như nhiều vị giải thích danh từ pháp luật bằng cách giải nghĩa
pháp là ǵ, luật là ǵ, v.v... trong khi khái niệm pháp luật của phương Tây và
của Trung Hoa rất khác nhau, và tác giả đang nói về luật pháp theo nghĩa thông
dụng đối với mọi người hôm nay, nghĩa là theo quan niệm phương Tây, do đó không
thể chiết tự theo chữ Hán.
Chúng ta đă không quen với lư luận chính trị mà lại hiểu khác nhau những khái
niệm cơ bản th́ làm sao hiểu được nhau? Như vậy chúng ta cần đồng ư với nhau
trên ư nghĩa của một số từ ngữ trước khi muốn đồng ư với nhau về lập trường. Có
thể sau khi đă đồng ư với nhau về từ ngữ, chúng ta sẽ khám phá ra rằng chúng ta
không có ǵ khác biệt.
Tôi sắp liều lĩnh đề nghị một số định nghĩa cho một số từ ngữ cần thiết cho các
cuộc thảo luận chính trị. Liều lĩnh, bởi v́ quốc gia, dân tộc, nhà nước, chủ
quyền, v.v... là những ư niệm tuy thường gặp nhưng lại rất phức tạp. Đă có hàng
trăm cuốn sách trong đó có nhưng cuốn dầy cả ngàn trang đề cập tới những khái
niệm này mà vẫn chưa sáng tỏ. Những đề nghị sau đây chỉ có thể là sơ sài. Tôi
cũng tự giới hạn trong cái nh́n của một người dân chủ, nhưng điều này có lẽ cũng
không thực sự là một giới hạn nếu ta hiểu rằng cái nh́n dân chủ là cái nh́n
chung của cả thế giới hiện nay. Độc giả sẽ lưu ư là tôi dùng nhiều qui chiếu bằng
tiếng Pháp hơn là tiếng Anh. Lư do là các dân tộc Anh và Mỹ nặng đầu óc thực
nghiệm, không mất th́ giờ để định nghĩa những ư niệm phức tạp về mặt lư thuyết.
Họ cũng không có yêu cầu, bởi v́ gần như họ không có tranh luận chính trị thực
sự. Họ đă chấp nhận ngay từ đầu chủ nghĩa cá nhân tự do, với cái hệ luận tất yếu
của nó là dân chủ thị trường, và không bao giờ phải đặt lại những vấn đề triết
lư chính trị và chủ nghĩa. Đó là những dân tộc may mắn, nhưng cũng v́ thế mà tư
tưởng chính trị của họ không phong phú bằng Pháp, đất nước của các cuộc cách mạng
và xung đột ư thức hệ.
|